Exposicións

Esta exposición está dividida en cinco partes claramente diferenciadas:

Na primeira explícase a orixe da gaita de fol a partir dos antigos instrumentos soprados directamente coa boca, amosando modelos de gaitas moi primitivas como as norteafricanas ou algunhas aínda conservadas en Galiza, así como diversos modelos de gaitas e instrumentos medievais relacionados con elas.

Na segunda parte ensínase como aprendían os nenos galegos, repetindo exactamente a historia da gaita de fol na secuencia de instrumentos musicais que empregaban para chegar á gaita de fol dos adultos: desde as sinxelas gaitas de palla, pasando polos instrumentos soprados directamente coa boca, idénticos os da antigüidade, ata poñerlles a estes un pequeno fol e construír modelos como as gaitas de fol máis primitivas.

A terceira parte está dedicada á construción das gaitas, un proceso que non variou substancialmente dende a Idade Media ata principios do século XX. Amósanse as ferramentas antigas que empregaron os artesáns peninsulares e explícase con detalle o proceso de construción.

Nunha cuarta parte ensínase como os instrumentos que acompañaron ás gaitas de fol variaron a través do tempo. Explicamos como sucedeu este proceso: na Idade Media e Renacemento a gaita tocaba soa, con óboes ou acompañada por instrumentos femininos, dos cales expoñemos máis de trinta diferentes. Durante os séculos barrocos a gaita asociouse cos tamboriteros de frauta e tambor, un feito que acabou por conducir ao seu acompañamento cos grandes tambores militares. Finalmente, a finais do século XIX os instrumentos das bandas populares, como caixas, bombos, clarinetes, etc., pasaron tamén a acompañar á gaita de fol. Todas estas modalidades perduraron nunhas ou outras culturas ibéricas ata a actualidade.  

Posto que todos os instrumentos que empregaron as mulleres do noroeste valeron tamén para acompañar á gaita de fol, á parte de xogar un papel fundamental na nosa música tradicional máis cotián, dedicamos dous expositores a amosar estes instrumentos: pandeiras, pandeiretas, ferreñas, pandeiros, etc.  

A última parte da exposición fai un percorrido polas diversas culturas peninsulares e insulares nas que a gaita de fol chegou ata nós, culturas que nestes mil anos foron adquirindo características propias e que, curiosamente se achan sobre as principais rutas xacobeas:

Primeiro amosamos a grande diversidade de modelos achada en Galicia, algunhas moi relacionada coas principais rutas do camiño de Santiago: as gaitas da Terra Chá e a gaita de ronquillo Chairega, as gaitas da Galiza central, a gaita de ronquillo da Zona Occidental, a gaita de catro voces de Arzúa e Terra de Melide, e por último, a gaita de barquín e a primitiva rosca, ambas conservadas no Baixo Miño.

Despois exploramos as gaitas seguindo as rutas xacobeas: polo camiño do norte achamos as gaitas Eo-Naviegas, dacabalo entre Asturias e Galiza, e despois a gaita Asturiana e Cántabra. O camiño Francés lévamos polas gaitas Bercianas e a visitar as gaitas de boto aragonesas así como os sacs de gemecs cataláns e as súas irmás, as xeremies mallorquinas. O camiño xabrés condúcenos a outras tres culturas ben diferenciadas entre si que empregan a gaita de fol: a Xabresa, a Alistana e a Trasmontana, xa en Portugal. Por fin, o camiño Portugués atravesa as principais zonas do pais veciño que conservaron a gaita de fol: o distrito de Entre-Douro-e-Minho, as gaitas Coimbrás e as gaitas Estremenhas, gaitas estas, as Lisboetas, que reflicten o gran intercambio cultural sucedido entre Lisboa e Galicia no século XVIII e XIX.

Adicamos tamén outros expositores a amosar instrumentos que acompañaron á gaita de fol ao longo da historia, como os salterios, dos que temos importantes iconografías en Galicia, a frauta e o tambor dos tamboriteiros, tan ben conservados no Bierzo, as frautas (das que ensinamos toda a súa historia) ou os clarinetes.  

Podedes ver un vídeo comentado da exposición que fixemos en Lugo en Nadal de 2022 premendo aquí.

Fotografías desta exposición: